Vanille en een uitstervende bij

Zoals hier eerder geschreven is vanille (Vanille grandiflora) inheems in Midden-Amerika. Voordat de mens zijn intrede deed op het Amerikaanse continent moest de natuur uiteraard zelf zorgdragen voor bevruchting van de vanille en daarvoor was de vanillebij (Eulaema meriana) onmisbaar.

Hoewel overal op internet wordt nageschreven gemeld dat het een bij is die behoort tot het geslacht Meliopa is dit niet juist. Biologen melden over de vanillebij (Eulaema meriana) 'het is ook de enige bijensoort die tot dusver betrouwbaar is gedocumenteerd als bestuiver van een soort Vanille - Vanilla grandiflora' ('It is also the only bee species thus far reliably documented as a pollinator of a species of Vanilla – Vanilla grandiflora')[1].

Die vanillebij heeft een uitgebreid leefgebied dat ongeveer overeenstemt met dat van de vanille. Beide beslaan ruwweg de noordelijke delen van Zuid-Amerika en Mexico. Zonder de bij wordt de vanillebloem niet (meer) op een natuurlijke manier bevrucht en kan er dus geen vanille meer ontstaan.

Dat was ook het grote probleem toen men probeerde vanille elders op de wereld te telen. De vanillebij was niet meegereisd. Het duurde een tijdje voordat de Spanjaarden het probleem ontrafelden en zo begon men met het handmatig bevruchten van de vanille. Het is een tijdrovend en dus kostbaar proces. Daarom is het in Nederland niet rendabel om vanille in kassen te telen.

Maar in Zuid- en Midden-Amerika ligt een nog groter probleem op de loer: de vanillebij is met uitsterven bedreigd. Grootschalig kappen van oerwouden zorgt voor het verdwijnen van het leefgebied van deze bij. Op de plaatsen waar het oerwoud is verwoest worden immense sojaplantages aangelegd. Die worden vanuit de lucht besproeid met gif om aantastingen te voorkomen en ook daar is de vanillebij een onbedoeld slachtoffer van.

Nog even en dan is de vanillebij en daardoor ook de vanilleplant uitgestorven op het hele Amerikaanse continent. Dat is niet treurig, maar een heuse ramp.

[1] Lubansky et al: Pollination of Vanilla and evolution in Orchidaceae in Orchids – 2006