De oorsprong van de Tahitiaanse vanille

Tegenwoordig lijkt vanille een wereldwijde verspreiding te hebben. De bron van de meest bekende soort, Vanille planifolia, is door botanici teruggevonden in het Amazone-gebied in Zuid-Amerika. Ook in Afrika zijn enkele soorten aangetroffen. Dat zou kunnen betekenen dat vanille al op de aarde aanwezig was voordat het Amerikaanse continent wegdreef van het Afrikaanse. Dat moment was zo'n 140 miljoen jaar geleden.

Maar ook in Frans-Polynesië, een eilandengroep in de Stille Zuidzee, groeit een variant van de vanille, de Tahitiaanse vanille (Vanilla tahitensis). De historie lijkt eenvoudig: de vanille werd in 1848 in Frans-Polynesië geïntroduceerd door admiraal Ferdinand-Alphonse Hamelin. Hij 'doneerde' circa 100 exemplaren aan het landgoed van de Tahitiaanse gouverneur in Papeete (Tahiti). Na verloop van tijd werd uit die stekjes een plaatselijke variëteit ontwikkeld: de Tahitiaanse vanille. Vergeleken met de vanille uit Zuid-Amerika had deze regionale variëteit een ietwat andere geur en smaak.

Intussen is de teelt van vanille op die afgelegen eilanden nauwelijks nog economisch haalbaar en leidt het een bijna slapend bestaan met 0,1% van de wereldproductie, al zal de sterke stijging van de prijs van vanille van de afgelopen jaren daar misschien verandering in kunnen brengen.

Maar er is natuurlijk een probleem, want hoe kan er een nieuwe soort ontstaan zijn? Deze orchidee bestaat in de regio slechts in cultivatie en een wilde populatie is nooit op een van de vele eilanden van Frans-Polynesië aangetroffen. Uit onderzoek van oude documenten kon men vaststellen dat die eerste stekjes afkomstig waren van de Philippijnen, toendertijd in Spaanse handen. Tussen de Philippijnen en de Nieuwe Wereld bestond tussen 1565 en 1815 een drukbevaren handelsroute met de naam Galeón de Manila ('Galjoen van Manilla'). Eén of twee keer per jaar maakten schepen een retourvaart over de Stille Oceaan tussen Acapulco (Mexico) en Manilla (Philippijnen).

Tijd, zo vonden wetenschappers, om de oorsprong van de Tahitiaanse vanille met moderne methoden te doorgronden[1]. Uit DNA-onderzoek bleek dat de Tahitiaanse vanille zijn evolutionaire reis begon als een cultivar van de Maya's in de tropische oerwouden van Guatemala. Daar groeien een tweetal vanillesoorten, Vanille planifolia en Vanille odorata. Vreemd genoeg konden de wetenschappers eerst geen voorouder van de Tahitiaanse vanille terugvinden in de oerwouden van Guatemala. Na nog eens de DNA-resultaten bestudeerd te hebben kwamen ze tot de conclusie dat de Tahitiaanse vanille een hybride (bastaard) is van Vanille planifolia én Vanille odorata. Die hybride bleek niet op een natuurlijke manier te zijn ontstaan, maar door een zorgvuldige cultivatie van de Maya's.

[1] Lubinsky et al: Neotropical roots of a Polynesian spice: the hybrid origin of Tahitian vanilla, Vanilla tahitensis (Orchidaceae) in American Journal of Botany – 2008