De Reis van de Tulp

De oervorm van de tulp, zoals wij hem kennen, groeide (en groeit) in Centraal-Azië in landen als Kazachstan, Oezjbekistan en Tadjikistan. Tulpen werden al in het jaar 1055 in Constantinopel (het huidige Istanbul) op kleine schaal gekweekt. In de 15e eeuw behoorden tulpen tot de meest gewaardeerde bloemen en werden ze het symbool van de latere Ottomanen (de huidige Turken). Vreemd genoeg kwamen ze pas in de 16e eeuw onder de aandacht van diplomaten uit Noordwest-Europa, toen zij aan het Ottomaanse hof die prachtige bloemen bewonderden en erover rapporteerden.

De tulp in Noordwest-Europa
Europese handelaren en diplomaten brachten rond 1550 de eerste tulpenbollen mee naar Europa. Vanuit steden als Antwerpen en Amsterdam verspreidden ze zich verder, mede door de groeiende handelsnetwerken van de VOC. De populariteit explodeerde in de Nederlanden, wat leidde tot de beroemde tulpenmanie in de 17e eeuw. Zelfs Alexandre Dumas, père ('vader', want zijn gelijknamige zoon schreef ook) was gefascineerd door tulpen en de tulpenmanie. Hij was natuurlijk het meest bekend door zijn Le Comte de Monte-Cristo (De Graaf van Monte Christo, 1844-1846), maar La Tulipe Noire (De Zwarte Tulp, 1850) is ten onrechte wat vergeten.

In het zeventiende-eeuwse Nederland, ten tijde van de bekende tulpenmanie in 1636-1637 zorgde een plotselinge infectie van tulpenbollen met het tulpenmozaïekvirus voor bonte patronen in de tulpenbloemen, die zeer bewonderd en gewaardeerd werden. Overigens is het tulpenmozaïekvirus (ofwel Tulip Breaking Virus) nog steeds een vervelend ziektebeeld en zorgt voor een verkleuring van de bloemen van tulpen (en van lelies).

Veredelingsprogramma's hebben naast de oorspronkelijke soorten (in de tuinbouw bekend als botanische tulpen) duizenden hybriden en cultivars voortgebracht. Ze zijn wereldwijd populair, zowel als siertuinplant als snijbloem. En nog steeds is Nederland wereldwijd de grootste exporteur van tulpen.

Tulp en Tulband
Overigens is de benaming 'tulp' uiteindelijk afgeleid van het Perzische woord 'tulband', al denken taalwetenschappers dat iemand niet goed heeft opgelet: Turken versierden hun tulband soms met een tulp. Vandaar de verwarring, al is het natuurlijk onnozel dat diplomaten een (bekende) tulband verwarden met een (onbekende) plant.

Het is zo'n beetje hetzelfde probleem als conquistadores hadden in Zuid-Amerika. Daar vroegen ze in het Spaans '¿Cómo se llama este país?' ('Hoe heet dit land?') aan de plaatselijke bevolking en het antwoord was dan in de onverstaanbare regionale taal van de Maya's 'uh yu ka t'ann', wat zoiets betekende als 'luister hoe ze spreken'. Zo is het Mexicaanse schiereiland Yucatán aan zijn naam gekomen.

De oude Perzen en moderne Turken noemen de tulp 'lale', wat vermoedelijk afgeleid is van het Perzische lâl, wat letterlijk 'rood' betekent.