Op Zoek naar de Wilde Vanille

Vanille is een van de meest favoriete specerijen ter wereld. De productie van vanille is echter tijdrovend en prijzig. Bovendien is het gewas kwetsbaar, want er zijn slechts twee soorten die in productie zijn, de Vanille planifolia en de Vanille tahitensis. De eerstgenoemde zorgt voor 95 procent van de wereldproductie.

Een uitbraak van een nieuwe plantenziekte dat het gemunt heeft op de vanille kan dus direct een verwoestend effect hebben. Maar dat is niet het enige probleem waarmee vanille te maken kan hebben.

In 2017 heeft een internationaal team van gewaswetenschappers de impact van stijgende temperaturen op de opbrengsten van belangrijke gewassen gemodelleerd[1]. Hun onderzoek toonde aan dat "elke graad Celsius stijging van de gemiddelde temperatuur op de aarde de wereldwijde opbrengsten van tarwe met 6 procent, rijst met 3,2 procent, maïs met 7,4 procent en soja met 3,1 procent zou verminderen."

Er bestaan echter variëteiten van al deze gewassen, die in de 20e eeuw verdwenen zijn doordat ze vervangen werden door andere, meer productievere soorten. Veel van die oorspronkelijke gewassen zijn nog wel opgeslagen in zaadbanken.

Het opbouwen (of inbouwen) van veerkracht in voedselsystemen kan velen ten goede komen, zoals het geval is bij inspanningen om een bedreigde soort wilde vanille in Centraal-Brazilië te behouden. Dat is niet alleen van belang van de productie van vanille in zijn algemeenheid, maar ook een Braziliaanse gemeenschap die bekend staat als de Kalunga.

De Kalunga, afstammelingen van ontsnapte slaven, creëerden een netwerk van dorpen in de Cerrado, het immense plateau van savanne, graslanden en tropisch bos dat bijna een kwart van Brazilië in beslag neemt. De Kalunga verbouwen hier niet alleen rijst en bonen, maar gebruiken ook wilde planten, waaronder een bedreigde soort wilde vanille (Vanilla bahiana) waarmee ze een kruidenthee brouwen en voedsel op smaak brengenp[2].

De peulen zijn groter dan alle andere bekende soorten vanille – ze zijn bijna net zo groot als een banaan - en de smaak is intenser. De peulen worden in het voorjaar geoogst, meestal aan de oevers van de rivieren die door de bossen van de Cerrado meanderen. Voor de Kalunga is het zoeken naar de peulen als het foerageren van paddenstoelen: iedereen heeft zijn eigen geheime plek. Maar zelfs met deze kennis is het vinden van een peul niet gegarandeerd, omdat apen voor felle concurrentie zorgen.

Noch de Kalunga, noch de apen zijn echter de oorzaak van de bedreigde status van de wilde vanille. Dat zijn landbouwbedrijven en mijnbouwbedrijven die rücksichtslos het oerwoud kappen voor eigen gewin en zo zorgen voor het verlies aan biodiversiteit.

De Kalunga kan helpen de resterende biodiversiteit van de Cerrado te behouden, maar alleen als ze daarvoor economische kansen krijgen. Hier komt de wilde vanille om de hoek kijken. "Door de Kalunga-gemeenschappen te beschermen, kunnen we de Cerrado beschermen", zegt Alex Atala, een van de meest vooraanstaande chefkoks van Brazilië. “De wilde vanille biedt hen een economische kans. De plant kan de Kalunga-nederzettingen een toekomst geven en de gemeenschappen kunnen helpen de uitbreiding van de sojateelt wellicht afremmen.”

[1] Chuang et al: Temperature increase reduces global yields of major crops in four independent estimates in PNAS - 2017. See here.
[2] Ellen Moura Lopes et al: Vanilla bahiana, a contribution from the Atlantic Forest biodiversity for the production of vanilla: A proteomic approach through high-definition nanoLC/MS in Food Research International – 2019