Twee woorden: Cichorei en Andijvie

Witlof (Cichorium intybus foliosum) is een groente die het daglicht pas mag zien nadat hij geoogst is. Hij wordt in het pikkedonker gekweekt om chlorofylvorming te voorkomen. Dat zou hem namelijk, zoals zijn neefje andijvie, gewoon groen maken. De afgesneden krop kan rauw of gekookt worden gegeten. Witlof is, net als roodlof, een variëteit van cichorei (Cichorium intybus intybus). Ook andijvie (Cichorium endivia) is dus een cichorei-achtige. In Amerika wordt witlof wel white of Belgian endive ('witte of Belgische andijvie') genoemd. In Engeland wordt dezelfde groente weer chicory genoemd.

Het geslacht Cichorium bestaat uit een tiental soorten die allemaal prachtige bijna lavendelkleurige bloemen hebben. Zo heel af en toe ontdekt men exemplaren met roze of witte bloemen. De planten hebben stugge, ingesneden bladeren.

De cichorei is een vrij bossig groeiende plant die in de vrije natuur wel een meter hoog kan worden. De oude Egyptenaren kenden de cichorei al en dus moet de herkomst van deze plant in het Middellandse Zeegebied gezocht worden. Van oudsher wordt cichorei voor allerlei doeleinden verbouwd. Vele variëteiten werden geteeld voor de bladeren (in salades) of bloemen (geblancheerd). De wortels werden gebakken en vermalen, waarna ze gebruikt werden als vervanger van koffie in tijden van armoede en oorlog.

Cichorei werd van oudsher ingezet bij diabetes[1]. Het is eigenlijk niet te geloven dat men 3,000 jaar geleden dat inzicht al had, want pas sinds kort heeft men ontdekt dat cichorei een rijke bron van inuline is[2]. Dat is een koolhydraat dat niet door de dunne darm verteerd kan worden en maar beperkt door de dikke darm. Perfect voor diabetici.

Het woord 'andijvie' is afgeleid van het Latijnse intibus, dat op zijn beurt weer is geleend van het Griekse entubion. Letterlijk betekent dat 'in januari groeiende plant'. Uiteindelijk kunnen we dat herleiden tot het Koptisch ṭūba ‘januari. Dát is weer verwant aan het Egyptische tybi 'januari', de periode dat de plant groeit en bloeit in Egypte. Tobi (Koptisch: Ⲧⲱⲃⲓ), Tybi (Grieks: Τυβί) en Tubah (Arabisch: طوبه‎‎) is de vijfde maand van zowel de Koptische en Egyptische kalenders. Op onze kalenders loopt deze maand van 9 januari tot 7 februari. Mocht het je interesseren hoe de oude Egyptenaren deze maand noemden, dan is dat TꜢ-ꜥb, dat vertaald mag worden als 'de eerste maand van het groeiseizoen'. Hoe het ooit uitgesproken werd weet ik natuurlijk ook niet. Dat weet niemand meer.

[1] Wang, Cui: Perspectives and utilization technologies of chicory (Cichorium intybus L.): a review in African Journal of Biotechnology – 2011
[2] Street et al: Cichorium intybus: Traditional Uses, Phytochemistry, Pharmacology, and Toxicology in Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine – 2013