De oudste kruidnagelboom

Ooit produceerden de Indische Specerij-eilanden meer nootmuskaat, foelie, kruidnagel en zwarte peper dan waar ook ter wereld. De specerij-eilanden liggen onder de rook van het Molukse eiland Halmahera en bestaan uit Ternate, Tidore, Moti en Makian.

Ternate wordt gedomineerd door de 1715 meter hoge vulkaan Gamalama en op dat eiland staat ’s werelds oudste nog levende kruidnagelboom. Men schat dat deze boom tussen de 350 en 400 jaar oud is. Dát hij nog bestaat is überhaupt een wonder.

De Gamalama op Ternate [Foto: Peter van Eijk]

Kruidnagels werden al in de Middeleeuwen door Arabische zeevaarders naar het Midden-Oosten en vandaar uit naar consumenten in Europa overgebracht. Waar die kruidnagels precies vandaan kwamen werd millennialang geheim gehouden om de concurrentie niet de kans te geven er zelf in te gaan handelen. In 1512 was dat geheim voorbij toen de Portugeze zeevaarder Francisco Serrão (?-1521) de Banda-eilanden en Ternate bereikte.

De Nederlandse Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) wist uiteindelijk de eilanden op de Portugezen te veroveren en creëerden daarop hun eigen monopolie. De productie werd beperkt tot het eiland Ambon en drie kleinere eilanden ten oosten daarvan: Haruku, Saparua en Nusa Laut. Ze gebruikten daarvoor de tactiek van de verbrande aarde: alle kruidnagelbomen, die groeiden op andere eilanden, werden vernietigd. Om de prijzen kunstmatig hoog te houden, werd ook de oogst op Ambon scherp onder controle gehouden. Per jaar werd 800 tot 1,000 ton kruidnagels geëxporteerd. De rest van de oogst werd verbrand of in zee gedumpt. Iedereen die buiten de VOC om een handeltje in kruidnagels dacht te kunnen drijven, stond de doodstraf te wachten.

De oudste kruidnagelboom [Foto: Peter van Eijk]

Alle kruidnagelbomen op Ternate moesten als gevolg van dat beleid natuurlijk ook gerooid worden, maar die ene kruidnagelboom ontsnapte aan dat lot en het was dat ene foutje van de VOC dat er voor zorgde dat in 1770 het monopolie in kruidnagels uiteindelijk een dodelijke slag werd toegebracht. Een Fransman met de toepasselijke naam Pierre Poivre ('Piet Peper') ontdekte die eenzame boom, stal een paar zaailingen en bracht ze heel voorzichtig over naar de onder Franse heerschappij staande eilandengroep de Seychellen (gelegen in de Indische Oceaan, ietwat rechts van Afrika en boven Mauretanië) en uiteindelijk naar Zanzibar. Tegenwoordig is het aan de Afrikaanse oostkust gelegen Zanzibar de grootste producten van kruidnagels ter wereld.

Kruidnagel [Foto: BBC]

Op Ternate staat nog steeds die eenzame kruidnagelboom. Gehavend door de houtkap van onnadenkende dorpsbewoners. Dat wel.