Twee woorden: Patat en Bataat

Twee woorden. Het zijn twee totaal verschillende knolgewassen en toch lijken beide woorden voldoende op elkaar om een verband te suggereren. Patat wordt uiteraard gemaakt van aardappels, terwijl de bataat ook wel 'zoete aardappel' genoemd wordt.

De aardappel groeit van nature op de hoogvlakten van het Zuid-Amerikaanse Andes-gebergte en wel in Peru en noordelijk Chili. De aardappel behoort botanisch gezien tot de nachtschadefamilie (Solanaceae), waartoe ook de tomaat, chilipeper, paprika en aubergine behoren. De eerste aardappels arriveerden rond 1540 in Spanje en monniken probeerden lange tijd de geneeskrachtige waarde van deze knollen te ontdekken. Toen het met die geneeskracht wel bleek mee te vallen begon de aardappel heel langzaam aan een zegetocht. In de meeste westerse landen is de aardappel daarna uitgegroeid tot basisvoedsel numero uno.

In Engeland wordt de aardappel potato genoemd en lijkt natuurlijk wel erg veel op ons woord 'patat'. In het Quechua, de oude taal van de Inca’s, werd het woord papa gebruikt voor aardappel.

De bataat (Ipomoea batatas) is een tropisch knolgewas dat oorspronkelijk uit het Caraïbisch gebied afkomstig was en eveneens al in de tijd van Columbus naar Europa werd overgebracht. De bataat is zeker geen familie van de aardappel en behoort tot de familie van de winde (Convolvulaceae). De zoete aardappel heeft het echter niet voor elkaar gekregen om zich in noordelijke delen van Europa tot volksvoedsel te laten kronen. De belangrijkste reden daarvoor was waarschijnlijk de wat zoetige smaak die kennelijk niet door iedereen werd gewaardeerd. In de Surinaamse, Antilliaanse en Aziatische keukens denkt men daar heel anders over. De bataat heeft vaak een grillige vorm en een knol kan behoorlijke afmetingen bereiken. De schil van een bataat is veelal rood, terwijl de binnenzijde crème, roze tot oranjeachtig van kleur kan zijn.

De bataat komt, zoals gezegd, uit het Caraïbisch gebied en werd rond 1560 in Spanje geïntroduceerd. Het woord bataat is waarschijnlijk te herleiden tot het Carib, de inheemse taal die op enkele eilanden in die contreien werd gesproken. Daar betekent batata ‘zoete aardappel’.

Spanjaarden en hun Zuid-Amerikaanse afstammelingen waren grote liefhebbers van de bataat en vonden de (gewone) aardappel maar een slap en smakeloos alternatief. Die laatste kreeg zelfs het predikaat ‘bastaardaardappel’.

Duidelijk is wel dat de aardappel en de bataat uit verschillende delen van het Amerikaanse continent afkomstig zijn. Mede daardoor stammen ook de oorspronkelijke woorden voor patat en bataat uit verschillende talen. Het is dus deze keer zuiver toeval dat beide woorden zoveel op elkaar lijken.