Twee woorden: Speculaas en Speculoos

Twee woorden. Het zijn twee totaal verschillende koekjes en toch lijken beide woorden voldoende op elkaar om een verband te suggereren. Speculaas is een kruidig Nederlands koekje, terwijl speculoos de Belgische tegenhanger is die een behoorlijk vlakkere smaak heeft.

Speculaas is een koekje, gemaakt van bloem, boter, bakpoeder, bruine basterdsuiker en speculaaskruiden. Die speculaaskruiden bestaan uit een mengsel van kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, gember, kardemom en witte peper.

Nederland is altijd een natie geweest van handelsreizigers. We kennen allemaal nog de Vereenigde Oostindische Compagnie (of VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). De eerste had zijn aandacht gericht op het Verre Oosten, terwijl de tweede vooral het Amerikaanse continent in het vizier had. Beide organisaties werden rijk doordat ze de monopolies op specerijen doorbraken van hun erfvijanden, de Spanjaarden, de Portugezen en de Engelsen. Daarna voeren schepen de vaderlandse havens binnen met grote hoeveelheden kostbare en kostelijke specerijen.

Nog steeds houdt men in de drie noordelijkste provincies van Nederland van gekruide voedingsmiddelen. De droge worst, bijvoorbeeld, is daar het kruidigst. Gaat men verder naar het zuiden dan verliest een droge worst steeds meer van zijn smaak. Specerijen worden vooral in Friesland en Groningen vaak uitbundiger toegepast dan in de rest van Nederland.

Het is dus ook niet verwonderlijk dat men in België niet zoveel van die pittige specerijen hield en dus viel ook de smaakvolle speculaas niet in de smaak van onze zuiderburen. De koekjes kregen een eigen nationale variant met een smaak die het gevolg was van gekarameliseerde bruine suiker en een snufje kaneel. Om duidelijk te maken dat het om een heel ander koekje ging werd de naam speculaas aangepast tot speculoos.


[Foto: Lotus Bakeries]

Wat is de oorsprong van het woord speculaas? Taalkundigen hebben van oude woordenboeken het stof afgeblazen en zijn tot de conclusie gekomen dat 'speculaas' uit het woord 'speculatie' moet zijn ontstaan. Een speculatie is een ‘overdenking' of 'vermoeden’. Het woord is echter afkomstig van het Latijn waar het werkwoord speculari, zoiets betekende als 'observeren'. Dát woord is weer terug te voeren op specere dat 'turen' of 'kijken' betekende en nog te ontwaren is in het Engelse woord spectacles ('bril'). Maar de geleerde taalkundigen menen ook - onjuist - dat 'speculatie' ooit gebruikt werd in de variant 'zin hebben in' of 'welbehagen'.

Jaren geleerd hebben en dan niet snappen dat de meest eenvoudige oplossing is dat het woord 'speculaas' afgeleid is van 'specerij'. Dan is ook 'speculoos' eenvoudig te snappen: het is specerijloos.