Het temmen van de agave

Christopher Columbus (1451-1506) zette in 1492 voor het eerst voet aan wal in wat later het Amerikaanse continent bleek te zijn. Het bleek een territorium vol met nog onbekende groenten en fruit te zijn. Denk aan aardappels, tomaten, chilipepers, maïs, ananas, avocado, cacao en meer.

Maar wat je tegenwoordig op je bord ziet verschijnen is in bijna niets meer te vergelijken met die oorspronkelijke versies. Eeuwenlang gepruts zorgde voor grotere opbrengsten, betere smaken, etc.

Het probleem is echter dat die planten daardoor vaak ook vatbaarder zijn voor bepaalde ziektebeelden en botanici zoeken daarom koortsachtig naar de oerversies van deze soorten. Bovendien levert dergelijk onderzoek ook inzichten op hoe ze soms in de prehistorie gedomesticeerd zijn en daarna eigenlijk nauwelijks veranderd zijn.

In de Amerikaanse staat Arizona zijn wetenschappers op onveranderde agaveplanten gestuit die door verschillende vroege culturen zijn gedomesticeerd. De planten bevinden zich nog altijd op de akkertjes waar deze inheemse culturen het gewas ooit in groten getale moeten hebben verbouwd. Veel agaveplanten zijn er vandaag de dag op die akkertjes niet meer te vinden. Slechts enkele nazaten van de agavaplanten, die hier ooit verbouwd werden, hebben hier door de eeuwen heen stand weten te houden[1]. Agave was een belangrijk gewas en het leverde voedsel, vezels en drank.

De onderzoekers noemen dit soort planten pre-contact agave domesticates (PCADs), wat zoiets betekent als 'getemde agaves voordat Columbus arriveerde'. Deze gevonden PCADs zijn Agave murpheyi, Agave delamateri, Agave phillipsiana, Agave sanpedroensis, Agave verdensis en Agave yavapaiensis.

De aangetroffen planten zijn de directe afstammelingen van planten die de Hohokam, een inheemse bevolkingsgroep die tussen 300 en 1500 nChr in Arizona leefde, temden. Ze hebben allemaal kenmerken die er sterk op wijzen dat ze al vroeg gedomesticeerd zijn. Ze maken bijvoorbeeld geen zaad aan, er is weinig onderlinge variatie en ze hebben positieve eigenschappen, zoals gemakkelijk af te snijden en smakelijke bladeren. De meeste agaveplanten bevinden zich bovendien op (voormalige) akkers en in de nabijheid van opgegraven gereedschappen die stammen uit de Pre-Columbiaanse periode. Archeologen vonden duidelijke aanwijzingen van de ooit gebruikte landbouwmethodes[2].

Wetenschappers krijgen steeds meer interesse in oude, vergeten plantensoorten. Sommige daarvan hebben namelijk eigenschappen die ze in deze tijd weer heel aantrekkelijk maken. En dat geldt ook voor sommige van deze agaveplanten, die onder warme en soms kurkdroge omstandigheden werden verbouwd. Mogelijk kan hun DNA meer inzicht bieden in hoe we gerelateerde gewassen weerbaarder kunnen maken tegen de met klimaatverandering samenhangende hitte en droogte.

[1] Hodgson et al: Pre-contact agave domesticates – living legacy plants in Arizona’s landscape in Annals of Botany – 2023. Zie hier.
[2] Fish et al: Prehistoric agave cultivation in southern Arizona in Desert Plants - 1985