Het temmen van de zonnebloem

Mexico is één van de plekken op de wereld waar een hele serie basisvoedingsmiddelen zijn gedomesticeerd. Daar temde men vanaf 8,000 voor onze jaartelling bijvoorbeeld al de pompoen (Cucurbita pepo), maïs (Zea mays), chilipepers (Capsicum annuum), de gewone boon (Phaseolus vulgaris) en katoen (Gossypium hirsutum). Ook de zonnebloem (Helianthus annuus) hoort in dat illustere rijtje thuis. Archeologisch en taalkundig onderzoek toont aan dat deze soort al circa 2,600 vChr voor het eerst werd 'getemd' in de huidige staat Tabasco in Mexico[1].

Dat de zonnebloem onderbelicht is gebleven heeft te maken met het feit dat de Spaanse conquistadores, die in het spoor van Columbus Midden-Amerika veroverden, meenden dat aan deze soort nogal wat bijgeloof kleefde. De zonnebloem werd dus 'onderdrukt' omdat de soort een belangrijk onderdeel was van de inheemse heidense zonnecultus. De Spanjaarden slaagden daar zo goed in dat wetenschappers zelfs lange tijd meenden dat de zonnebloem bij de bevolking van Mexico onbekend was voordat de westerlingen daar aankwamen.

Het lijkt er op dat de zonnebloem zo'n 500,000 tot een miljoen jaar geleden als soort is ontstaan in het zuidwesten van wat nu de Verenigde Staten zijn. Vervolgens heeft de zonnebloem zich over heel Noord-Amerika verspreid. De zuidelijk grens liep zo'n beetje door Centraal Mexico. Intussen zijn er op verschillende Mexicaanse locaties resten van zonnebloempitten gevonden die aantonen dat de vroege bewoners van het land al vroeg het nut van de zonnebloem inzagen. De zonnebloem was onderdeel en onderwerp van enkele van de meest heilige ceremonies van de Azteken.

De meest gebruikelijke manier van consumeren van de zonnebloempitten was door ze vers te eten. Een andere manier was om de pitten te vermalen en te vermengen met melk of water en zo een drank te maken die de naam atole droeg.

Taalkundigen hebben ook eens gekeken naar de zonnebloem in Mexico. Zij dachten: als de zonnebloem niet inheems was in Mexico en door de Spanjaarden geïntroduceerd was, dan zouden er misschien namen bestaan die lijken op de Spaanse benaming voor de soort, girasol of mirasol. Alle plaatselijke talen hadden echter een benaming voor de zonnebloem die in niets leek op de Spaanse vormen, wat een duidelijk bewijs was voor het vroege gebruik er van.

[1] Lentz et al: Sunflower (Helianthus annuus L.) as a pre-Columbian domesticate in Mexico in PNAS – 2008. Zie hier.