Twee woorden: Ui en Siepel

Twee woorden. Het ene wordt algemeen in Nederland gebruikt, terwijl het andere in noordelijke delen van het land in de volkstaal wordt gebruikt. In Friesland wordt siepel als sîpel geschreven en als ‘siepel’ uitgesproken. In zuidelijk Nederland wordt ook gesproken van de ‘ajuin’ of ‘juin’ en dat lijkt weer verwant aan het woord ‘ui’. De vraag is dus welke versie het meeste recht van spreken heeft.

De ui (Allium cepa) is botanisch gezien een plant uit de lookfamilie (Alliaceae). Daartoe behoren ook de sjalot (Allium ascalonicum), knoflook (Allium sativa), daslook (Allium ursinum) en bieslook (Allium schoenoprasum). Het zijn dus allemaal planten met soms tranenopwekkende etherische oliën.

In het Engels kennen we de ui als de onion en die twee woorden lijkt voldoende op elkaar om een verwantschap te veronderstellen. Dat klopt. Het Engels is natuurlijk enorm beïnvloed door de Franse taal toen de Normandiërs in het jaar 1066 Engeland hadden veroverd. De woorden onion en 'ui' zijn allebei te herleiden tot het oud-franse woord oignon en daarna tot het Latijnse woord unionem. Hier zien we al een beetje de link met ‘unie’ want ooit werd in de Romeinse tijd met dat woord ‘(een soort van) verbinding’ ofwel ‘streng’ bedoeld. Uien werden vroeger in strengen gedroogd en verkocht. In de komische televisieserie 'Allo 'Allo werden ook onion sellers ten tonele gevoerd met strengen uien om hun nek.

De siepel heeft een Duitse tegenpool met Swiebel. Die woorden zijn ook al weer terug te voeren tot het Latijn, waar het woord cepulla een verkleinwoord was van cepa (‘ui’). Dat is weer afgeleid van een nog ouder woord uit het Grieks kepe. Via kodeia (κωδεια) zijn we al aanbeland bij het Oudgrieks en dat woord heeft ooit ‘knoflook’, ‘ui’ en uiteindelijk ‘bol’ betekend.

Resumerend kunnen we dus stellen dat het Noord-Nederland veel meer recht wordt gedaan aan de geschiedenis, want de woorden siepel en sîpel beschrijven simpelweg de (vorm van de) ui, terwijl in de rest van het land slechts de manier van vervoeren of verkopen wordt benoemd.

Mocht iemand zich nog afvragen waar het woord 'look' (uit bieslook, daslook en knoflook) vandaan komt dan kan ik melden dat het met de nodige taalkundige omzwervingen dezelfde oorsprong heeft als '(haar)lok' en het verklaart de vorm van de stengels.